Thang điểm borg là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về thang điểm Borg

Thang điểm Borg là một công cụ tâm sinh lý học được thiết kế nhằm đánh giá mức độ gắng sức mà một người cảm nhận được trong quá trình vận động thể chất. Đây là hệ thống định lượng chủ quan, cho phép cá nhân tự nhận biết và báo cáo mức độ nỗ lực của bản thân mà không cần đến các thiết bị đo đạc sinh lý phức tạp như máy đo nhịp tim hay thiết bị đo VO₂ tối đa.

Gunnar Borg – giáo sư người Thụy Điển – đã phát triển thang điểm này vào cuối thế kỷ 20, dựa trên các quan sát về mối liên hệ giữa cảm nhận gắng sức và các chỉ số sinh lý học. Điểm nổi bật của thang Borg là tính đơn giản, dễ hiểu, có thể áp dụng được cho nhiều đối tượng: từ vận động viên chuyên nghiệp đến người bệnh trong phục hồi chức năng tim mạch.

Thang điểm này hiện diện rộng rãi trong thực hành lâm sàng, giáo dục thể chất và huấn luyện thể thao. Đặc biệt, trong các chương trình phục hồi tim phổi hoặc đánh giá sức bền thể lực, RPE (Rating of Perceived Exertion) trở thành một tiêu chuẩn không thể thiếu.

Lịch sử và sự phát triển

Ý tưởng về việc đo lường cảm nhận gắng sức bắt đầu từ những năm 1950 khi các nhà khoa học tìm cách chuẩn hóa sự mô tả chủ quan của con người về nỗ lực thể chất. Gunnar Borg chính thức giới thiệu thang RPE đầu tiên vào năm 1962. Phiên bản nguyên thủy của ông là thang 6–20, dựa trên quan sát thực tế rằng nhịp tim trung bình của người lớn thường dao động từ 60–200 bpm khi vận động, tức là có thể ước lượng bằng cách nhân đôi giá trị RPE.

Vào thập niên 1980, ông tiếp tục phát triển một biến thể khác có tên là thang CR10 (Category-Ratio 10), cho phép phản ánh chính xác hơn những mức độ gắng sức cực cao hoặc cực thấp. Thang CR10 sử dụng cấu trúc tuyến tính và cho phép mô tả mức gắng sức với chi tiết hơn trong các bối cảnh không điển hình.

Dưới đây là so sánh cơ bản giữa hai loại thang:

Loại thang	Thang đo	Ứng dụng chính
Borg 6–20	6 đến 20	Thể thao, phục hồi tim mạch
Borg CR10	0 đến 10 (có thể mở rộng)	Tình huống gắng sức cực hạn, nghiên cứu chuyên sâu

Cả hai phiên bản đều được sử dụng rộng rãi ngày nay và có thể được hiệu chỉnh hoặc mở rộng tùy theo nhu cầu cụ thể trong nghiên cứu hoặc thực hành y học.

Cấu trúc và phạm vi thang điểm

Thang Borg không chỉ đơn giản là một dãy số – nó là sự kết hợp giữa số và mô tả cảm nhận để người dùng dễ hình dung và phản hồi chính xác hơn. Mỗi mức điểm tương ứng với một mô tả định tính về cảm giác nỗ lực. Trong thang 6–20, mức 6 biểu thị "không gắng sức chút nào", trong khi mức 20 tương đương với "gắng sức tối đa".

Dưới đây là ví dụ mô tả mức độ trong thang 6–20:

• 6 – Không gắng sức
• 9 – Gắng sức nhẹ
• 13 – Hơi gắng sức
• 15 – Gắng sức vừa
• 17 – Gần như cực kỳ gắng sức
• 20 – Gắng sức tối đa

Người sử dụng thường được yêu cầu đánh giá mức độ gắng sức mỗi vài phút trong khi tập luyện, hoặc ngay sau khi kết thúc một bài tập. Thang điểm này có thể được in dưới dạng bảng, hiển thị rõ ràng để bệnh nhân hoặc người tập nhìn vào và lựa chọn.

Với thang CR10, cấu trúc linh hoạt hơn. Nó bao gồm cả số và từ khóa mô tả như "nhẹ", "vừa", "nặng", và có thể được thêm dấu gạch chéo hoặc mở rộng tới 11–12 cho những tình huống đặc biệt.

Mối quan hệ giữa RPE và các thông số sinh lý

Một trong những lý do khiến thang điểm Borg được đánh giá cao là vì nó thể hiện mối tương quan mạnh mẽ với nhiều thông số sinh lý học quan trọng trong quá trình vận động. Trong đó, phổ biến nhất là mối liên hệ giữa RPE và nhịp tim.

Theo nhiều nghiên cứu, có thể ước lượng tương đối:

$HR \approx 10 \times RPE$

Ví dụ, nếu một người báo cáo mức RPE là 13, thì nhịp tim của họ có thể rơi vào khoảng 130 bpm. Mối quan hệ này không hoàn toàn tuyệt đối, nhưng khá chính xác trong đa số trường hợp với người trưởng thành khỏe mạnh.

Ngoài ra, RPE cũng có liên hệ với:

• VO₂ (tiêu thụ oxy): Cảm nhận gắng sức tăng tỷ lệ thuận với mức tiêu thụ oxy.
• Nồng độ lactate máu: Khi vượt ngưỡng yếm khí, cảm giác gắng sức tăng đột biến, phản ánh sự tích tụ lactate.
• Thông khí phổi (VE): Mức tăng thông khí cũng phù hợp với mức độ nỗ lực tự nhận.

Tuy nhiên, các yếu tố như tuổi, giới tính, trình độ thể chất, trạng thái tinh thần, và thậm chí môi trường xung quanh đều có thể ảnh hưởng đến cảm nhận gắng sức. Do đó, việc hiệu chỉnh và đánh giá RPE nên được thực hiện cẩn trọng khi áp dụng vào các chương trình huấn luyện hay lâm sàng.

Ứng dụng trong thể thao và y học

Thang điểm Borg là một công cụ đánh giá hiệu quả trong nhiều bối cảnh ứng dụng khác nhau, từ các môn thể thao chuyên nghiệp đến các chương trình phục hồi chức năng trong y học lâm sàng. Sự đơn giản, chi phí thấp và tính linh hoạt của nó khiến nó trở thành công cụ lý tưởng để giám sát cường độ vận động.

Trong thể thao, huấn luyện viên sử dụng RPE để điều chỉnh khối lượng và cường độ tập luyện mà không cần thiết bị đo nhịp tim hoặc VO₂. Vận động viên được hướng dẫn đánh giá mức độ nỗ lực sau mỗi buổi tập hoặc bài tập cụ thể. Dữ liệu RPE sau đó có thể được tổng hợp thành một chỉ số gọi là "training load":

$Training\ Load = RPE \times Duration\ (minutes)$

Trong phục hồi chức năng tim phổi, RPE là một phần tiêu chuẩn của các giao thức đánh giá vận động bệnh nhân. Các tổ chức lớn như Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) và Trường Môn Tim Hoa Kỳ (ACC) đều khuyến nghị sử dụng RPE trong các chương trình phục hồi tim mạch cấp độ 1 và 2.

Ứng dụng cụ thể bao gồm:

• Theo dõi bệnh nhân sau phẫu thuật tim để tránh vận động quá mức
• Thiết lập mức độ an toàn khi bắt đầu tập luyện với người cao tuổi
• Điều chỉnh cường độ luyện tập cho người mắc COPD hoặc bệnh lý chuyển hóa

Hạn chế của thang điểm Borg

Dù có nhiều điểm mạnh, thang điểm Borg không phải là không có nhược điểm. Bản chất chủ quan của công cụ này khiến nó dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố không liên quan trực tiếp đến sinh lý như:

• Trạng thái tinh thần (lo âu, căng thẳng)
• Động lực tập luyện
• Hiểu sai cách sử dụng thang đo

Trẻ em nhỏ, người bị rối loạn nhận thức hoặc ngôn ngữ, người mới bắt đầu vận động thể chất có thể khó hiểu và áp dụng chính xác RPE. Ngoài ra, trong các nghiên cứu yêu cầu dữ liệu khách quan cao, RPE không thể thay thế các chỉ số đo trực tiếp như VO₂max hay ECG.

Một số người còn gặp khó khăn trong việc đánh giá cảm nhận nội tại, dẫn đến báo cáo không chính xác. Vì thế, RPE thường được dùng kết hợp với các công cụ đo sinh lý học hoặc giám sát chuyên môn để đạt hiệu quả tối ưu.

So sánh với các thang đo gắng sức khác

Ngoài thang Borg, một số công cụ đánh giá gắng sức khác cũng được phát triển nhằm phục vụ các nhóm đối tượng hoặc mục đích khác nhau. Dưới đây là bảng so sánh:

Tên thang đo	Thang điểm	Ưu điểm	Hạn chế
Borg 6–20	6–20	Tương quan tốt với nhịp tim, ứng dụng rộng rãi	Khó hiểu với người mới
Borg CR10	0–10+	Chi tiết, phù hợp vận động cực hạn	Dễ bị chủ quan
OMNI Scale	0–10 (có hình)	Thân thiện với trẻ em, minh họa trực quan	Ít phổ biến trong nghiên cứu học thuật
Talk Test	3 mức cơ bản	Đơn giản, không cần công cụ	Không chính xác, dễ bị nhiễu

Mỗi công cụ có lợi thế riêng tùy theo nhóm đối tượng và hoàn cảnh sử dụng. Trong các tình huống cần đánh giá nhanh, Talk Test là lựa chọn tạm thời. Trong khi đó, Borg RPE vẫn là lựa chọn ưu tiên cho môi trường huấn luyện hoặc y học có giám sát.

Cách sử dụng thang Borg trong thực tế

Việc sử dụng đúng cách thang Borg ảnh hưởng lớn đến độ tin cậy và tính ứng dụng của nó. Để đảm bảo hiệu quả, nên tuân thủ quy trình sau:

1. Trình bày rõ ràng bảng thang điểm trước khi bắt đầu tập luyện.
2. Giải thích ý nghĩa từng mức điểm bằng từ ngữ dễ hiểu, có thể dùng hình ảnh minh họa nếu là trẻ em hoặc người già.
3. Yêu cầu người tập báo cáo RPE mỗi 5–10 phút hoặc ngay sau khi kết thúc bài tập.
4. So sánh RPE với các chỉ số khách quan nếu có (ví dụ: nhịp tim hoặc tốc độ chạy).
5. Ghi chép lại RPE cùng thời gian tập, cường độ và loại bài tập để theo dõi tiến trình.

Tài liệu hướng dẫn sử dụng RPE do CDC cung cấp có thể tải tại: CDC - Measuring Exertion.

Nghiên cứu hiện tại và xu hướng tương lai

Các nghiên cứu gần đây tập trung vào việc tích hợp RPE với các nền tảng kỹ thuật số và thiết bị đeo thông minh. Những hệ thống này ghi nhận dữ liệu sinh lý học song song với báo cáo RPE nhằm xây dựng mô hình dự đoán hiệu suất và nguy cơ chấn thương.

Một số ứng dụng di động hiện đã tích hợp chức năng tự báo cáo RPE và đồng bộ với dữ liệu GPS, nhịp tim, VO₂ và kcal tiêu thụ để đưa ra cảnh báo khi có dấu hiệu vận động quá tải. Các thuật toán học máy được đào tạo trên tập dữ liệu này đang mở ra hướng cá nhân hóa kế hoạch tập luyện dựa trên cả dữ liệu chủ quan lẫn khách quan.

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng đang tìm cách điều chỉnh RPE cho các nhóm đối tượng đặc biệt như người mắc bệnh thần kinh, người béo phì nặng, hoặc bệnh nhân ung thư trong quá trình hồi phục. Điều này đòi hỏi mở rộng hệ số điều chỉnh và cải tiến cách trình bày thang điểm.

Tài liệu tham khảo

1. Borg, G. (1982). A Rating Scale for Perceived Exertion. Medicine & Science in Sports & Exercise, 14(5), 377–381. Link
2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Measuring Physical Activity Intensity. Link
3. American Heart Association. Physical Activity Assessment in Cardiovascular Rehab. Link
4. American College of Cardiology. Exercise Testing and Prescription. Link
5. Day, M. L., McGuigan, M. R., Brice, G., & Foster, C. (2004). Monitoring exercise intensity during resistance training using the session RPE scale. Journal of Strength and Conditioning Research, 18(2), 353–358.
6. Faude, O., Kindermann, W., & Meyer, T. (2009). Lactate threshold concepts: how valid are they? Sports Medicine, 39(6), 469–490.